Blok z Płyty to charakterystyczny element architektury mieszkaniowej w Polsce w czasach PRL-u. Osiedla z wielkiej płyty powstawały masowo od lat 60. do 80. XX wieku i do dziś stanowią nieodłączny element wielu miast. Choć budziły wiele kontrowersji, spełniały swoją rolę w zapewnieniu ludności taniego mieszkania. W artykule przyjrzymy się bliżej genezie i cechom tych osiedli oraz ich miejscu we współczesnej tkance miejskiej.
Kluczowe wnioski:- Osiedla z wielkiej płyty to prosta w budowie i tania w utrzymaniu forma budownictwa mieszkaniowego.
- Miały rozwiązać problem braku mieszkań w dużych miastach po II wojnie światowej.
- Cechują się charakterystyczną, powtarzalną architekturą i niewielkimi metrażami mieszkań.
- Dziś wymagają remontów i dostosowania do współczesnych standardów.
- Stanowią świadectwo minionej epoki i ważny element historii polskich miast.
Historia budowania osiedli z wielkiej płyty w PRL-u
Budowanie osiedli mieszkaniowych z wielkiej płyty na masową skalę rozpoczęło się w Polsce w latach 60. XX wieku. Było konsekwencją ogromnego deficytu mieszkaniowego, który pojawił się po zniszczeniach wojennych i w wyniku gwałtownego napływu ludności do miast w okresie industrializacji. Władze komunistyczne postawiły na uprzemysłowienie procesu budowy bloków mieszkalnych z wykorzystaniem prefabrykowanych elementów betonowych. Pozwalało to na szybkie tempo budowy przy stosunkowo niskich kosztach.
Pierwsze blokowiska systemowe według jednolitych projektów zaczęły powstawać na przełomie lat 50. i 60. Były to m.in. osiedla Teofilowa we Wrocławiu i Żerań w Warszawie. Apogeum budowy osiedli wielkopłytowych przypadło na lata 70., kiedy wprowadzono w życie program budowy 1 mln mieszkań rocznie. Wielka płyta stała się wówczas dominującą technologią w budownictwie mieszkaniowym w całym kraju.
Blokowiska z wielkiej płyty były projektowane jako samowystarczalne jednostki urbanistyczne z własną infrastrukturą handlowo-usługową. Charakteryzowały się typowym układem budynków wolnostojących rozmieszczonych równolegle w stosunku do ulic i alejek spacerowych. By zaspokoić olbrzymie zapotrzebowanie, budowano je szybko i tanio, przy niewielkiej dbałości o jakość i estetykę. Liczyła się przede wszystkim funkcjonalność.
Krytyka architektury blokowisk
Już w momencie budowy osiedla z wielkiej płyty spotykały się z krytyką architektów i urbanistów. Zarzucano im schematyczność i powtarzalność modernistycznych form oraz brak dbałości o skalę ludzką w przestrzeni miejskiej. Podkreślano nieuwzględnianie specyfiki miejsca i tradycji budowlanych. Blokowiska były postrzegane jako przykład architektury użytkowej nastawionej na ilość, a nie jakość przestrzeni.
Mimo wad, osiedla z wielkiej płyty spełniały swoją podstawową rolę, jaką było dostarczenie dużej liczby tanich mieszkań. Dla wielu ludzi była to pierwsza możliwość uzyskania własnego "M" w bloku.
Największe osiedla z wielkiej płyty w polskich miastach
Najwięcej blokowisk powstało w największych miastach Polski, takich jak Warszawa, Wrocław, Kraków czy Gdańsk. Do najbardziej znanych przykładów można zaliczyć:
- Ursynów w Warszawie - ponad 100 tys. mieszkańców
- Żerań i Bródno w Warszawie
- Nowy Targ we Wrocławiu - ok. 40 tys. mieszkańców
- Winogrady i Sępolno we Wrocławiu
- Krakowskie osiedla Podgórze i Nowa Huta
- Morena, Piecki-Migowo i Brzeźno w Gdańsku
Wiele blokowisk zbudowano także w innych dużych miastach, takich jak Łódź, Poznań, Szczecin, Bydgoszcz, Lublin, Katowice czy Białystok. Często stanowią one trzon zabudowy tych ośrodków, a ich udział w miejskiej tkance jest bardzo znaczący.
Projekty i typy bloków
Do budowy osiedli wielkopłytowych wykorzystywano projekty typowe opracowane przez Biura Projektów Typowych. Powtarzano je w różnych częściach kraju, co doprowadziło do ujednolicenia architektury. Dominowały 4- i 11-piętrowe punktowce oraz "kilkunastopiętrowe ściany" - długie bloki mieszkalne.
Do najpopularniejszych typów budynków należały m.in.: WUF-T, WWS, czy T-1. Ich charakterystyczne, prostopadłościenne bryły z dużymi płaszczyznami elewacji wykonanymi z płyt i paneli stanowią wizytówkę polskich blokowisk.
Czytaj więcej: Montaż przydomowej oczyszczalni ścieków - Jak wykonać instalację i podłączenie?
Blokowiska - cechy charakterystyczne architektury
Osiedla z wielkiej płyty cechuje charakterystyczna, powtarzalna architektura i urbanistyka. Oto jej główne cechy:
- Budynki wolnostojące ustawione równolegle do siebie
- Prosta, funkcjonalna bryła budynków - najczęściej prostopadłościan
- Płaskie dachy
- Duże płaszczyzny ścian zewnętrznych bez ozdób
- Ocieplane panele ścienne z wielkiej płyty
- Małe okna - często tylko z jednej strony budynku
- Wielkopłytowe balkony
- Typowe, powtarzalne układy mieszkań
Bloki budowano z wielkich płyt prefabrykowanych produkowanych masowo w zakładach przemysłowych, a nie na placu budowy. Stąd charakterystyczny, surowy wygląd blokowisk. Najczęściej są one 5, 8 lub 11-piętrowe. Często tworzą rozległe, jednolite pod względem stylistycznym i wizualnym osiedla liczące kilkadziesiąt budynków.
| Lata świetności budownictwa z wielkiej płyty w Polsce | 1960-1980 |
| Najpopularniejsze typy bloków | WUF-T, WWS, T-1 |
| Najczęstsza wysokość | 5, 8 lub 11 pięter |
| Typowa liczba mieszkań w bloku | 60-120 |
| Materiał | Prefabrykowane płyty betonowe |
Życie w bloku z wielkiej płyty - wady i zalety
Mieszkanie w bloku z wielkiej płyty ma zarówno swoje wady, jak i zalety. Z jednej strony blokowiska były krytykowane za liczne niedociągnięcia. Z drugiej - dawały wielu ludziom pierwsze własne mieszkanie.
Wady mieszkania w bloku:
- Małe, ciasne mieszkania o niskim standardzie
- Słaba izolacja termiczna i akustyczna
- Piony instalacyjne w środku mieszkań
- Powtarzalna, monotonna architektura
- Słaba infrastruktura i mało zieleni
Zalety bloków z wielkiej płyty:
- Niska cena mieszkań
- Lokalizacja w mieście, blisko do usług
- Wspólnota sąsiedzka
- Duża dostępność mieszkań
- Szybka realizacja inwestycji
Dla wielu ludzi, zwłaszcza młodych rodzin i pracowników, bloki były jedyną dostępną opcją mieszkaniową. Stanowiły przepustkę do własnego "M", choć często kosztem ciasnoty i słabego komfortu. Jednak dla ówczesnych realiów i standardów wartość samodzielnego mieszkania przeważała nad wadami bloków.
Remont i modernizacja bloków z wielkiej płyty
Współcześnie większość bloków z wielkiej płyty, zwłaszcza tych starszych, wymaga remontu i dostosowania do nowych standardów mieszkaniowych. Obejmuje to zazwyczaj:
- Ocieplenie ścian zewnętrznych
- Wymiana okien na energooszczędne
- Remont balkonów i loggii
- Modernizacja instalacji
- Odnowienie klatek schodowych
- Uporządkowanie terenów wokół budynków
Dzięki termomodernizacji i powiększeniu metrażu mieszkań (np. poprzez zabudowę balkonów) można znacząco podnieść komfort życia w blokach z wielkiej płyty. Jest to konieczne, jeśli mają nadal służyć mieszkańcom.
Osiedla wielkopłytowe ze względu na niską wartość techniczną wymagają pilnych działań naprawczych. W przeciwnym razie popadną w zupełną ruinę. A tego nie można dopuścić choćby ze względu na ludzi tam mieszkających.
Remont bloków z wielkiej płyty to duże przedsięwzięcie logistyczne i finansowe. Wymaga ścisłej współpracy mieszkańców i odpowiednich funduszy. Jednak daje szansę na kolejne dekady funkcjonowania tych osiedli.
Bloki z wielkiej płyty - dziedzictwo architektury PRL-u
Mimo licznych zarzutów osiedla z wielkiej płyty na stałe wpisały się w krajobraz polskich miast i stanowią świadectwo minionej epoki. Są nieodłącznym elementem architektury czasów PRL-u.
Dziś mamy bardziej krytyczny ogląd blokowisk i dostrzegamy ich wady. Jednak bez względu na ocenę, stanowią one ważny fragment historii polskiego budownictwa i urbanistyki. Dla wielu osób są po prostu miejscem, które kojarzy się z domem i dzieciństwem.
Należy dbać o modernizację i rewitalizację tych osiedli, aby poprawić warunki życia mieszkańców, ale także zachować charakterystyczny element polskich miast. Bloki z wielkiej płyty to w końcu część dziedzictwa architektury, z którym warto się godzić i które należy pielęgnować.
Podsumowanie
Budownictwo z wielkiej płyty odegrało kluczową rolę w rozwoju polskich miast w drugiej połowie XX wieku. Pozwoliło na masową realizację tanich mieszkań dla milionów rodzin, choć kosztem często niskiej jakości i powtarzalności architektury. Mimo wielu mankamentów, bloki z wielkiej płyty spełniły swoją funkcję i na trwałe wpisały się w krajobraz polskich miast.
Charakterystyczne osiedla wielkopłytowe z prostymi, funkcjonalnymi budynkami bez ozdób architektonicznych stały się symbolem budownictwa czasów PRL. Ich liczne wady, jak małe metraże czy niska izolacyjność, wynikały z dążenia do masowej i szybkiej realizacji inwestycji. Jednak dla wielu ludzi była to jedyna szansa na własne mieszkanie.
Dziś blokowiska z wielkiej płyty wymagają remontów i modernizacji, by nadal służyć mieszkańcom. Mimo kontrowersji wokół tych osiedli, stanowią one ważny element historii polskiego budownictwa i zasługują na właściwą opiekę. Są świadectwem minionej epoki, z którą trzeba się godzić.
Budynki z wielkiej płyty będą jeszcze długo stanowić istotną część struktury wielu polskich miast. Dlatego należy podejmować działania zmierzające do poprawy ich standardów mieszkaniowych i dostosowania do aktualnych potrzeb oraz oczekiwań lokatorów.
Tagi
Udostępnij artykuł
